Poniżej umieszczonych jest trochę informacji, zaczerpniętych z książki p. Mariusza Tyla,  na temat przedwojennej i powojennej przeszłości szkolnictwa w Morągu. Może to się komuś przyda J.

 

 

 

Szkolnictwo w Morągu przed rokiem 1945

Szkolnictwo niemieckie, funkcjonujące w Prusach Wschodnich, do roku 1915 opierało się na systemie ukształtowanym po 1871 roku. Jego struktura organizacyjna była bardzo stabilna, natomiast zmodernizowano kierunki wychowania, a największe zmiany nastąpiły w okresie rządów hitlerowskich. Pod względem organizacyjnym szkolnictwo dzieliło się na: powszechne, wydziałowe i średnie, zawodowe pierwszego i drugiego stopnia oraz wyższe. System oparty był na ośmioletnim obowiązku szkolnym, któremu podlegały dzieci w wieku od 6 do 14 lat. Dobrze rozbudowana sieć szkół powszechnych, znajdujących się prawie w każdej wsi, zaspokajała potrzeby w tym zakresie. Były to jednak bardzo często szkoły niżej zorganizowane, o jednym lub dwu nauczycielach, co nie gwarantowało wysokiego poziomu nauczania. W roku 1935 na terenie Prus Wschodnich istniały ogółem 1573 szkoły powszechne, w tym w 83,8% były to placówki zatrudniające jednego lub dwu nauczycieli, co wskazuje na niski stopień organizacyjny i prowadzenie nauki w klasach łączonych. Szkoły wyżej zorganizowane, gdzie zatrudniano czterech i więcej nauczycieli, istniały w miastach i osiedlach, a tylko znikoma liczba na wsi. Rodzice, chcący lepiej przygotować swoje dzieci, musieli je wysyłać do szkół wydziałowych lub gimnazjów, co związane było jednak ze znacznymi wydatkami i stawało się dostępne tylko dla zamożnych. W zawodzie nauczycielskim zdecydowanie przeważali mężczyźni, kobiety stanowiły tylko około 20% zatrudnionych.

Funkcjonujące w niemieckim systemie oświatowym szkoły wydziałowe były pla­cówkami pośrednimi między szkołami powszechnymi a średnimi. Nauka w nich trwała 10 lat. Przyjmowały z reguły kandydatów po ukończeniu 4 klas szkoły powszechnej i cykl nauczania trwał wówczas 6 lat. Absolwenci mogli podejmować pracę na stanowiskach pomocniczych pracowników biurowych w różnych instytucjach lub uzupełniać swoje kwalifikacje na kursach i w szkołach zawodowych. W 1935 roku w Prusach Wschodnich było zaledwie 14 szkół wydziałowych, głównie tam gdzie nie otwarto szkół średnich.

Bardziej zróżnicowane pod względem organizacyjnym i programowym było średnie szkolnictwo ogólnokształcące, obejmujące progimnazja, gimnazja, licea i szkoły realne. Najwyżej cenionym typem szkoły średniej było gimnazjum, którego absolwenci uzyskiwali pełne uprawnienia do podejmowania studiów wyższych na wszystkich kierunkach. Absolwenci szkół realnych mogli w zasadzie podejmować studia na kierunkach przyrodniczych, matematycznych i technicznych. Przyjęcie na studia humanistyczne możliwe było dopiero po zdaniu egzaminu z języka łacińskiego. W 1935 roku w Prusach Wschodnich było około 30 różnego typu średnich, a uczyło się w nich 5500 uczniów.

Szkolnictwo zawodowe przygotowywało głównie kwalifikowanych robotników, sprzedawców, rolników i gospodynie domowe. Były to szkoły typu dokształcającego, w których pobierali naukę uczniowie pracujący w określonych zawodach. Nauka trwała w nich 3 lata i odbywała się w godzinach popołudniowych. Szkoły takie znajdowały się w 15 miastach powiatowych.

Do 1945 roku na terenie Prus Wschodnich istniało 5 szkół wyższych, w tym w Braniewie dawne Liceum Hosianum, przemianowane w 1924 roku na Akademię Państwową z wydziałami filozoficznym i teologicznym.

Szkolnictwo w dawnym powiecie morąskim do 1945 roku pod względem liczby i jakości placówek nie różniło się od innych powiatów. Pierwsza wzmianka o szkole w Morągu pochodzi z roku 14051 dotyczy szkoły parafialnej, do której zadań należało głównie przygotowanie ministrantów, służących do mszy. Była to wówczas jedna z nielicznych szkól na terytorium Prus. Od XVI wieku istniała w Morągu szkoła miejska, zwana łacińską, która przetrwała aż do XIX wieku. Uczono w niej czytania, pisania, liczenia, śpiewu religijnego, łaciny i katechizmu. Była to jednak szkoła niżej zorganizowana, która nie uprawniała do wstępu na uniwersytet. Nadzór nad nią pełnił miejscowy proboszcz, a uczyło dwu nauczycieli: kierownik zwany rektorem oraz drugi nauczyciel, zwany kantorem, który był jednocześnie organistą w kościele. Szkoła ta w wieku XIX po licznych reorganizacjach przekształcona została w elementarną, zwaną szkołą ludową (Volksschule).

Szkolnictwo średnie zorganizowane zostało w Morągu dopiero po pierwszej wojnie światowej. Początkowo były to zakłady prywatne, które po reorganizacjach prze­kształcone zostały w 1925 roku w państwową szkołę średnią — Szkołę Realną im. Herdera. W roku 1935 składała się z 9 klas, a jej absolwenci mieli prawo wstępu na uniwersytety i inne wyższe uczelnie.

W roku 1935 istniała w Morągu również szkoła ludowa, zwana wówczas Adolf Hitler Schule, do której uczęszczało 969 dzieci. Uczyło w niej 7 nauczycieli i 6 nauczycielek. Na przedmieściu Morąga działała druga szkoła podstawowa, która zatrudniała tylko jednego nauczyciela, a uczyło się w niej 59 dzieci.

 

 

Nasza poprzedniczka

Pierwsze w mieście szkoły średnie otwarto w Morągu w latach międzywojennych. Jako pierwsza powstała w roku 1921 miejska szkoła średnia, która po zreformowaniu w 1925 i nadaniu jej imienia Johanna Gottfrieda Herdera stała się koedukacyjną szkolą realną, zwaną Herderschule. Budynek naszego obecnego Liceum zbudowany został w latach 1927—1928 na podstawie projektu architekta z Królewca, Kurta Fricka. Budowę gmachu rozpoczęto 1 czerwca 1927 roku, a zakończono już w pierwszych dniach kwietnia roku następnego. Uroczyste rozpoczęcie nauki w nowym budynku Miejskiej Szkoły Realnej im. Herdera odbyło się 17 kwietnia 1928 roku. Pierwszymi dyrektorami tej szkoły byli: dr Hans Rudolf Grabo i dr Wilhelm Dobbek. Wśród pedagogów pracujących wówczas w Herderschule znaleźli się nauczyciele polskiego pochodzenia lub też o polskich nazwiskach: Max Górski, Bruno Janowski, Kurt Sareiko i Anna Turowski.

 

Szkoły w Morągu po roku 1945

W czasie działań wojennych większość szkół na terenie Morąga i dawnego powiatu została zniszczona lub znacznie zdewastowana. Jednak już od sierpnia 1945 roku pierwszy inspektor szkolny w Morągu, Jan Raczyński przystąpił do zabezpieczenia obiektów oraz organizacji w nich nowych placówek szkolnych. W ciągu kilku tygodni otwarto w mieście szkołę podstawową i ogłoszono zapisy do gimnazjum ogólnokształ­cącego. Sprzęt szkolny oraz podstawowe pomoce zwozili do organizowanych szkół żołnierze i ludność cywilna. Jako pierwsza powstała siedmioklasowa szkoła pod­stawowa w Morągu, której organizatorką była Irena Białokoz. Następną szkołę, w Dobrzykach, organizowała Helena Mioduszewska, kolejne: w Jurkach — Maria Wójcicka, w Wilamowie — Józef Kochanowicz, w Słoneczniku — Zofia Wrona, w Bogaczewie — Ładysław Cudny, we Florczakach — Józef Bojko i w Małdytach — Wanda Dębowska.

W 1946 roku w 46 czynnych już szkołach podstawowych w Morągu i w okolicach pracowało ogółem 83 nauczycieli, a uczęszczało do nich 3556 uczniów. Nauczyciele ci, o bardzo zróżnicowanym wykształceniu ogólnym, nie zawsze mieli odpowiednie przygotowanie pedagogiczne. W rok później było w powiecie 57 szkół, uczyło się w nich 4476 uczniów i pracowało 120 nauczycieli.

Pierwszą po wojnie Szkołę Podstawową w Morągu otwierała 5 sierpnia 1945 roku Irena Białokoz w zdewastowanym budynku, bez odpowiednich pomocy szkolnych, zeszytów i podręczników. Dwie kolejne szkoły podstawowe zorganizowano w mieście dopiero w kilka lat później. Były to otwarte w 1958 roku Szkoła Podstawowa im. Stefana Żeromskiego przy ulicy Michała Kajki oraz nowa, wybudowana w 1967 roku. Szkoła Podstawowa nr 3 przy ulicy Wróblewskiego.

Równocześnie ze szkołami podstawowymi powstawały w mieście i w powiecie szkoły ponadpodstawowe. Pierwszą z nich było otwarte 15 października 1945 roku Państwowe Koedukacyjne Gimnazjum Ogólnokształcące, czyli obecne Liceum Ogól­nokształcące im. Leona Kruczkowskiego, W roku następnym powstało Gimnazjum  i Liceum Rolniczo-Hodowlane w Dobrocinie oraz Żeńskie Gimnazjum Gospodarstwa Wiejskiego w Morągu. Szkoła Rolnicza w Dobrocinie zorganizowana została przez inż. Wincentego Chmyzowskiego, a jej kolejnymi dyrektorami byli: Stanisław Matulewicz, Jan Żelazny, Wacław Karpowicz, Henryk Lichowski, Wanda Grochow­ska, Roman Domagała i Józef Stanisławski. Szkoła ta, również wielokrotnie reformowana, wzbogaciła się o nowe budynki, warsztaty szkolne i internat. Obecnie jest to Zespół Szkół Rolniczych, podległy Ministerstwu Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, pracujący pod dyrekcją mgr. inż. Waldemara Kozłowskiego, w którym młodzież uzyskuje zasadnicze zawodowe i średnie wykształcenie rolnicze. Kolejną szkołą ponadpodstawową w Morągu, otwartą 15 marca 1947 roku, była Publiczna Zasadnicza Szkoła Zawodowa. Jej organizatorem i pierwszym dyrektorem był Wacław Pazderski, a w następnych latach: Ludwik Nicejewski, Stanisław Wilczek, Jan Raczyński, Kazimierz Ferenc i Antoni Stępniewicz. Obecnie w Zespole Szkół Zawodowych uczniowie uzyskują kwalifikacje zawodowe na dwóch poziomach kształcenia. Dyrektorem jest mgr inż. Jan Hojszyk.

W latach 1946—1948 istniało też w Morągu Liceum Pedagogiczne, którego organizatorem i pierwszym dyrektorem był Bolesław Wytrążek, działacz Polskiego Związku Zachodniego. Szkoła mieściła się w budynku naszego Liceum i przygotowy­wała nauczycieli dla szkolnictwa podstawowego. Bolesław Wytrążek wkrótce po zorganizowaniu tej placówki przeniesiony został do Mrągowa, gdzie utworzył kolejne liceum kształcące nauczycieli. Liceum Pedagogiczne w Morągu w roku 1948 uzyskało własny budynek w Ostródzie i działało tam do 1965 roku. Przez dwadzieścia lat istnienia szkoły ukończyło ją prawie 600 osób. W czerwcu 1995 roku w Ostródzie odbył się kolejny, piąty już zjazd absolwentów Liceum Pedagogicznego, na który przybyło prawie 140 osób. Wielu z nich uczy nadal młodzież w Warszawie, Krakowie, Elblągu, Mrągowie, Pasłęku i innych miastach.

Poza wymienionymi szkołami średnimi znaczącą rolę w historii morąskiego szkolnictwa pierwszych lat po wojnie miał Uniwersytet Ludowy w Jurkowym Młynie, zorganizowany przez znanego działacza warmińskiego, Jana Boenigka. Placówka ta działała zaledwie 4 lata, a z różnych form nauki skorzystało w niej około 200 osób.

Szkoły w pierwszych latach powojennych prowadziły w szerokim zakresie działal­ność oświatową wśród dorosłych oraz pełniły ważną funkcję w rozwoju życia kulturalnego w środowisku. Przy szkołach powstawały biblioteki, świetlice, zespoły taneczne i teatralne, chóralne i recytatorskie.